Zasada swobodnego wyboru miejsca, czasu i formy pracy
To dziecko, a nie nauczyciel wybiera materiał, z którym ma chęć pracować oraz decyduje, gdzie konkretnie będzie to robiło (na dywanie, tarasie, stoliku – oczywiście pod stałą opieką), i ile czasu mu to zajmie. Nauczyciel może mu pomóc dokonać wyboru, gdy dziecko wyraźnie sobie z tym nie radzi lub prosi o pomoc. Nauczyciel może też ustalić z dzieckiem (zwłaszcza tym, które niebawem pójdzie do szkoły lub zerówki) czas na pracę związaną z pewnym obszarem wiedzy(np. edukacja językowa), ale wybór konkretnych pomocy z tego obszaru nadal powinien należeć do dziecka. Doświadczenie praktyczne wskazuje, że nie ma ono z tym problemu. „Dzieci chcą i lubią się uczyć, jeśli im się na to pozwoli” – to jedno ze spostrzeżeń Marii Montessori.
Zasada izolowania i stopnia trudności
Materiał dydaktyczny skonstruowany jest tak, by każda pomoc dotyczyła jednego zagadnienia (np. pojęcia wielkości, a nie jednocześnie jeszcze kolorów czy kształtów – od tego jest inna pomoc). Materiał jest logicznie powiązany, tak, że każde kolejne „ogniwo” z danego zagadnienia zawiera wyższy stopień trudności.
Zasada porządku
Każdy przedmiot w sali ma swoje miejsce i tylko tam powinien zostać odłożony, gdy ktoś przestaje z niego korzystać. Zasada porządku dotyczy także pewnej organizacji dnia oraz – ogólnie – poczucie harmonii tak bardzo potrzebnego każdemu dziecku i dorosłemu. W tej zasadzie zawiera się również dbałość o otoczenie, szanowanie zabawek i mebli, troska o przyrodę.
Zasada ograniczenia
Każda pomoc jest tylko w jednym egzemplarzu. Ma to odzwierciedlać faktyczną zasadę rządzącą światem, według której nie istnieją dwie identyczne rzeczy, oraz uczyć cierpliwości (czekania na swoją kolej), szacunku (teraz pracuje ktoś inny i ma do tego prawo), poszukiwania innych rozwiązań (może znajdę dla siebie coś, co też jest ciekawe). Ograniczenie dotyczy także stosunku do drugiego człowieka (mogę robić to, co chcę, pod warunkiem, że nikomu nie robię krzywdy i nie przeszkadzam).
Zasada własnego działania i powtarzania
Jak niejednokrotnie można zaobserwować, dzieci, począwszy od wieku niemowlęcego, uwielbiają wielokrotnie powtarzać nowo zdobytą umiejętność. Ważne jest, aby to prawo natury uszanować i stworzyć ku temu warunki (np. przez umożliwienie dziecku wykonanie tylu powtórzeń, ilu potrzebuje, bez komentarzy, zniecierpliwienia czy poganiania).
Zasada samokontroli
Każda pomoc Montessori zawiera w sobie kontrolę błędu. Po wykonaniu konkretnej czynności (np. ułożeniu różowej wieży) dziecko samo widzi bądź wie jak sprawdzić, czy zrobiło to prawidłowo, bez komentarzy dorosłych w stylu: „bardzo dobrze”, „źle”, „musisz jeszcze się poduczyć”. Jest to bardzo ważna zasada, ucząca samokontroli oraz dająca poczucie satysfakcji bez komentarzy osób trzecich. Nie oznacza to, że nauczyciele nie chwalą dzieci, ale w przypadku pracy z materiałem dydaktycznym – nie jest to konieczne. Dziecko widzi, czy i gdzie zaszła pomyłka, i co najważniejsze – ma możliwość samodzielnego i bezpośredniego poprawienia się. Zasada samokontroli dotyczy także uczenia się dokładności, konsekwencji i odpowiedzialności (np. jeśli dziecko decyduje się na stworzenie mapy świata, to powinno ją dokończyć; jeśli nie dziś, to w najbliższych dniach, inaczej – szkoda jego pracy i nie ma satysfakcji z pięknej, własnoręcznie wykonanej mapy).
Nie stosujemy nagród i kar a inspirujemy dzieci do budowania wewnętrznej motywacji, która opiera się na poczuciu sensu i celowości wykonywania określonego zadania.
